УИХ-ын гишүүн Л.Болдтой ярилцлаа.
-Шударга иргэдийн нэгдсэн эвлэл буюу ШИНЭ нам Улсын дээд шүүхэд бүртгэгдлээ, баяр хүргэе...
-Баярлалаа. Бид зургадугаар сард анхдугаар хурлаа хийж байлаа. Үүнээс хойш гурван сарын дараа Улсын дээд шүүхийн албан ёсны шийдвэрээ гаргаж, манай эвсэл нам болж байна. Бидэнтэй нэгдсэн 68 мянган гишүүд, ард иргэд маань бүгд баярлаж байгаа байх. Одооноос эхэлж бидний хийж хэрэгжүүлж, байгаа маш олон ажлууд албан ёсны болно. Мөн ШИНЭ нам тамга тэмдэгтэй байгууллага болсноороо хийж, хэрэгжүүлэх ажлууд маань цоо шинэ шатанд гарах нөхцөлийг бүрдүүлнэ байх.
-Танай нам хичнээн гишүүнтэй вэ?
-Хуулиараа нам байгуулахад албан ёсны гишүүдийн тоог зааж өгсөн байдаг. Тэр хуулийн хэмжээнд нь манай их хурлын төлөөлөгчид, идэвхтэй гишүүдээ элсүүлж, хуулийн шаардлагаа хангаж Улсын дээд шүүхэд бүртгүүлсэн. Яг манай Шударга иргэдийн нэгдсэн эвлэлийг дэмжиж гарын үсгээ зурж, регистрийн дугаараа бичиж бүртгүүлсэн албан ёсны дэмжигчдийн тоо нийтдээ 70 орчим мянган иргэн бий. Шинэ Үндсэн хууль батлагдах юм бол өнөөдөр дор хаяж 20 гаруй мянган иргэд эвлэлдэн нэгдэж улс төрийн намыг үүсгэн байгуулахаар болсон. Тиймээс шинэ Үндсэн хууль батлагдахад нам байгуулах гишүүний тоог бүрдүүлэх хуулийн шаардлагыг биелүүлчихсэн гэхэд болно.
-Ард нийтийн санал асуулга явуулахыг УИХ-ын чуулганаар дэмжлээ. Энд таны байр суурь ямар байна вэ?
-Бидний зүгээс Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт дээр эсрэг байр суурьтай байсан. Тиймээс өнгөрсөн хугацаанд бид энэ нэмэлт, өөрчлөлтийг сайжруулах зорилготой явж байлаа. Тиймээс саналуудаа төсөлд өгсөн. Бидний олон ч санал төсөлд тусч, энэ өөрчлөлтийн төсөл сайжирсан. Ард иргэдийн санал, бодлын эсрэг гарах гэж байсан олон асуудлуудыг бид болиулж чадсан. Тиймээс бид үүнийг дэмжиж байгаа.
-Та бүхэн Стратегийн орд газрын үр өгөөжийн дийлэнх хувь нь ард түмэнд ногдох заалтыг өөрчлөлтийн төсөлд орууллаа шүү дээ...
-Энэ заалт дээр эцсийн мөч хүртэл бид тэмцэж, аргагүйн эрхэнд томьёоллоо оруулсан. Бидний таван гишүүн хуралдаж, бусад гишүүдээ уриалаад, нийт хорин гишүүн болж, нөгөө талтайгаа нэлээд өргөн хүрээтэй яриа хэлэлцээр хийсний үр дүнд боломжийн томьёоллыг оруулж, санал нэгдсэн. Баялгаа авахын төлөө хийсэн энэ томьёолол түүхэнд үлдэх зөв өөрчлөлт болж чадсан юм. Стратегийн энэ том ордуудын үр өгөөжийг цөөхөн гэр бүлд биш нийт ард иргэдэд хүртээх энэ заалт бидний өнгөрсөн өвөлжингөө ард түмэнтэйгээ хамт тэмцсэний гол зорилго байсан шүү дээ. Энэ зорилго маань биелэхэд нэг шат ойртлоо. Гэхдээ бид хэрэгжүүлэхдээ дагаж гарах хуулиараа л гуйвуулчихдаг шүү дээ. Монгол Улсын Үндсэн хуульд бүх асуудлыг зөв зохицуулсан байдаг. Даанч Үндсэн хуулиа зөрчиж, мөрдөөгүй олон салбар хууль болон органик хуулиудаараа асуудлыг гажуудуулдаг. Бидний дараагийн гол тэмцэл бол энэ баялгийг ард түмэнд хүртээх асуудлыг гажуудуулахгүй байлгахад анхаарч, сонор сэрэмжтэй байх юм. Шинэ Үндсэн хууль батлагдвал үүнээс хойш гарах гэрээ хэлэлцээр, стратегийн орд газартай холбоотой хуулиуд стратегийн орд газрын үр өгөөжийн 50+1 хувь ард иргэдэд ногдох энэ зохицуулалтаар явна.
-Энэ намар УИХ-ын ээлжит бус сонгууль болох нь гэх яриа гарч эхэллээ. Та бүхэн үүнийг дэмжиж байна уу?
-Эхлээд юу ч гэсэн Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөө бэлэн болгоё. Ард нийтийн санал асуулгаа явуулъя л даа. Үүний дараа манай бүлэг энэ асуудлаар байр сууриа илэрхийлэхээр судалгаа хийж байгаа. Монголын өнөөдрийн улс төр, эдийн засаг, нийгмийн нөхцөл байдлыг бүх талаас нь дүгнэж баялагтаа эзэн болох тэр цаг үеийг яаж ойртуулах вэ гэдгийг ярина. Тиймээс энэ их хурал хийж чадах уу, бололцоо бий юу, ёс суртахуун, хүсэл эрмэлзэл байна уу гэдэг дээр манай бүлэг дүгнэлт хийнэ гэсэн үг. Энэ бүх шийдвэрийг шинэ их хурал бүрэлдэж байж гаргах ёстой байж магадгүй. Харин тэгэхдээ ээлжит сонгууль явагдсаны дараа хийх юм уу, эсвэл сонгууль хүртэл хүлээх хугацаа Монголын ард түмэнд байхгүй гэж үзэж байна уу гэдэг л асуулт байна. Бид бүхий л үед нэг зүйл дээр тулгуурлаж шийдвэр гаргаж байгаа. Өнөөдөр ард түмэн юу хүсч байна. Ард түмний шийдвэр юу байна гэдэг л чухал. Тэрнээс энд бид ухаантай царайлж, хуйвалдаж, зөвлөлдөж хийж байгаа асуудалдаа цэг тавих ёстой. Монголын ард түмэн байнгын ажиллагаатай парламентаараа дамжуулж, төрийн эрхийг барьж байна. Ард иргэд төрийн эрхийг барихын тулд л гишүүд байгаа. Чуулган дуусаад бүх тойргоороо гишүүд ажиллах байх. Тэр үеэрээ ард түмнээсээ бүгд захиа даалгавар авах хэрэгтэй. Ард түмэн ээлжит бус сонгуулийг хийе гэдэг шийдвэр гаргаж ч болно шүү дээ. Одоо бол бүх юм нээлттэй. Эндээс эхлээд иймэрхүү чухал асуудлыг ард түмнээрээ шийдүүлдэг үе шат руу орж байна гэж би харж байгаа.
-Ард нийтийн санал асуулга анх удаагаа болох гэж байна. Хуулиндаа хэрхэн явуулахаар заасан байдаг юм бэ?
-1990 оноос хойш анх удаагаа болох гэж байна. Үндсэн хуулийг батлах үйл явцад авууштай зүйл болж байна. Нөгөөх 2000 оны хулгайгаар Үндсэн хуульд орсон дордуулсан долоон өөрчлөлт байна. Тэр сайн, зөв зүйтэй шийдэгдсэн байж болно. Гэхдээ энэ өөрчлөлтийг Үндсэн хуульд оруулсан хуйвалдааны арга нь буруу. Үнэндээ хэдэн гишүүн ганц санал хураагаад л хийчихсэн шүү дээ. Үндсэн хуульд ингэж өөрчлөлт оруулдаггүй юм аа. Япон, АНУ гээд гадны улсуудыг хар. Хэдэн арван жилээр маргалдаж, мэтгэлцэж байж нэг л өөрчлөлтийг эх хуульдаа хийж байна шүү дээ. 2000 оны тэр үйл явдал бол үндсэн хуулиа нухчин дарсан, халдлагад өртүүлсэн өөрчлөлт болсон. Энэ бүх бидний зовлонгийн эх үүсвэр тэр дордуулсан долоон өөрчлөлтөөс болсон шүү дээ. Энэ удаагийн өөрчлөлт үнэхээр парламентаар бодитой хэлэлцүүлэг явж, Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулахад ашиглагддаг хууль нь ажиллалаа. Ерөнхийлөгчийн ахалсан ажлын хэсэг нь гарлаа. Тэгээд бүр ард түмнийхээ ч саналыг сонссон. Энэ бол Үндсэн хуулийг батлах хамгийн зөв дэс дараалал. Энэ Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг ард түмэн дэмжсэн ч, дэмжээгүй ч Үндсэн хуульд халдах гэж байгаа бол үүнээс өөр зам байхгүй гэдгийг мэдрүүлж өглөө.
-Ард нийтийн санал асуулгыг явуулах төсвийг бүрдүүлэхдээ улсын төсвийг танах талаар бас яригдаад байх шиг байна. Түүнчлэн энэ төсвийн мөнгийг идэх гэж байна уу гэх хардлага ч газар авч байна...
-29 тэрбум төгрөг төсөвлөнө гэсэн байна лээ. Сонгуулийн ерөнхий хороо бол 15 тэрбумаар оруулсан гэж хэлсэн. Яагаад зардлыг хоёр дахин нэмсэн юм гэдгийг хянах нь зүйтэй. Гэхдээ өнөөдөр Монголын ард түмэн Стратегийн орд газрыг ард түмний мэдэлд өгөх санал асуулгад 10-20 тэрбум төгрөг зарцуулах нь наад захын асуудал. Үүнд би харамсахгүй байгаа.
-Өнгөрсөн лхагва гаригийн чуулганаар “Стратегийн орд” гэх нэршил дээр нэлээд мэтгэлцээн болох шиг боллоо. Ер нь ингэж явах нь хэр зөв юм бэ?
-Манайхан муйхарлаад л байна. Монгол Улсын Үндсэн хуульд гадаад үг оруулчихлаа гээд л бухимдаад байна. Яахаараа стратеги гэдэг үг гадаад үг байдаг юм. Ер нь бүхий л дэлхийн хэл чинь бие биенээ баяжуулж ирсэн шүү дээ. Тиймээс уянгалаг сайхан монгол хэлээ бид баяжуулах ёстой. Бас хамгаалах ёстой. Тэгэхдээ бидний хэлж байгаа зүйлийг гадаад хэлэн дээр шууд ойлгодог байвал зүгээр. Ялангуяа баялагтай холбоотой зүйлийг. Стратеги гэдэг үгийн оронд бид өөр онцгой сайхан үг зохиогоод оруулахаар гадаад хэлэнд тэр үг чинь буухгүй байна. Гадныхан ойлгохгүй байна. Тиймээс бид баялгаа хамгаалж чадахгүй байгаа биз. Монголд байгаа энэ хуулийн нэр томьёог хэрэглэх нь буруу зүйл биш. Энэ үгийг ашигласнаараа харин ч гарах гарцгүй болгож байна. Стратеги бол хуульдаа байгаа, олон улсын түвшинд хөрвөж буух үг.
-Ерөнхийлөгч албан бичиг хүргүүллээ. Өөрийн бүх төсөл, саналыг татаж, Ард нийтийн санал асуулгаар засаглалын хэлбэрээ асууна гэж ярьж байна. Энд ямар байр суурьтай байна вэ?
-Эцсийн эцэст шийдвэр парламентаас гарна шүү дээ. Парламенттайгаа ярилцаад үзэх хэрэгтэй. Гэтэл шууд л Ерөнхийлөгчийн засаглал гэж хэтрүүлээд, гуйвуулаад явчихаж байгаа үйлдлийг нь хараад би гайхаж байна. Тийм бололцоо угаасаа байхгүй. Монголд бүх эрх мэдлийг Үндсэн хуулиар парламентад өгчихсөн байгаа. Гэтэл парламент нь эрх мэдлээсээ татгалзаж, Монголын ард түмэн парламентаараа дамжуулж төрийн эрхийг барьж байгаа энэ эрхээсээ татгалзана гэдэг боломжгүй. Бид 300 жил харийн дарлалд байхдаа Ерөнхийлөгчийн болон хаант засаглалтай байсан гэсэн үг. Үүнээс үзэхэд ганц хүний засаглалын тогтолцоо манайд болохгүй байна. Өнгөрсөн 30 жилийн түүхэнд олон зүйлийг бид буруу шийдсэн. Гэхдээ Монголдоо буруу шийдэж байна. Монгол толгойгоороо л бодож Үндсэн хуульдаа нэмэлт, өөрчлөлт хийж байна. Ямар ч байсан энэ төсөл ханатай гарч байгаа.
Б.Амартүвшин
Эх сурвалж: Өдрийн сонин
